Wat is hoogbegaafdheid

Dini van den Heuvel

Toen ik me in 1986 in het onderwerp ging verdiepen kwam ik er al snel achter dat er altijd hoogbegaafden zijn geweest. Verder werd me duidelijk dat hoogbegaafdheid zich voor kan doen op intellectueel, artistiek, motorisch of sociaal gebied, maar ook dat er allerlei combinaties van deze begaafdheden mogelijk zijn.

Ook werd me duidelijk dat er verschillende visies op hoogbegaafdheid naast elkaar bestaan.

• In navolging van de Amerikaan Renzulli beschrijven sommige wetenschappers hoogbegaafdheid met de volgende drie kenmerken: hoge intelligentie (IQ boven 130), motivatie en creativiteit. Mönks vult in 1983 het model van Renzulli aan met gezin, school en peers. Drie omgevingsfactoren die volgens hem van invloed zijn op het tot uiting komen van hoogbegaafdheid. En Heller en Hany geven in hun model van 2000 aan dat naast bovenstaande omgevingsfactoren ook niet-cognitieve persoonlijkheidskenmerken van invloed zijn op het uiteindelijke niveau en terrein waarop hoogbegaafdheid tot uitdrukking komt.

• Andere wetenschappers beschrijven hoogbegaafdheid aan de hand van kenmerken die hoogbegaafde kinderen hebben. Er bestaan nogal wat verschillende lijstjes met kenmerken. Het ene lijstje is meer gedetailleerd dan het andere, maar er staan ook dikwijls dezelfde items op (een overzicht bij Mooij 1991).

• Weer andere wetenschappers hebben door onderzoek vastgesteld dat hoogbegaafden die uitzonderlijke prestaties leveren niet alleen beschikken over een hoge intelligentie, maar ook over leergierigheid, een brede belangstelling en een zelfontdekkend leervermogen (Elshout e.a. 1982).

Mijn visie

Ik voel me met name thuis bij de laatste benadering omdat ik daarin onze zoon altijd heb herkend. Met die kenmerken in het achterhoofd was ik in staat op school in gesprek te gaan, zodat men hem beter zou begrijpen en hij zichzelf kon zijn. Mijn eigen lijstje met kenmerken typerend voor hoogbegaafden is daardoor uitgegroeid tot:

• Hoogbegaafden denken logisch en snel na, hebben een brede belangstelling, een goed geheugen en goede observatievermogens.

• Zij hebben veel energie en gaan heel intensief en geconcentreerd om met de wereld om zich heen.

• De drang naar kennis zit in hen. Zij kunnen hun nieuwsgierigheid nauwelijks loslaten en begraven zich in nieuwe uitdagingen en kunnen niet anders dan leergierig zijn.

• Zij leren het liefst op een ontdekkende manier, stellen zichzelf daarbij een doel en gaan aan de slag om dat te bereiken.

• Zij werken in een hoog tempo en hebben behoefte aan veel variatie en diepgang.

• "Competitiviteit, spelen om de knikkers is niet kenmerkend voor hen. Zij hebben wel de behoefte zich te meten met het onbekende als de eigen talenten en inspanningen tenminste de doorslaggevende factoren zijn voor succes". (Elshout J.J. e.a. 1982).

• "Zij zijn gecharmeerd door de uitdaging van het 'temmen' van de wanorde, het in kaart brengen van het onoverzichtelijke. (Elshout J.J. e.a. 1982).

Hoogbegaafden zijn volgens mij aan deze kenmerken te herkennen en de kenmerken kunnen gebruikt worden als uitgangspunt bij opvoeding, onderwijs en hulpverlening. Ook kunnen de kenmerken als criteria dienen om te bekijken of activiteiten, lesmaterialen en lesmethodes aansluiten bij de behoeften en mogelijkheden van hoogbegaafde kinderen. Drie vliegen in een klap dus.

Deze visie op hoogbegaafdheid loopt dan ook als een rode draad door mijn activiteiten, mijn publicaties en deze internetpagina.