Verschuivende verantwoordelijkheid

Dini van den Heuvel

Omdat tijdens gesprekken met ouders en andere begeleiders van hoogbegaafde kinderen het omgaan met verantwoordelijkheid regelmatig ter sprake komt, ga ik er dit artikel wat verder op in.
Het is immers de bedoeling dat de verantwoordelijkheid van ouders, leerkrachten en andere begeleiders binnen een opvoedingsrelatie afneemt en de eigen verantwoordelijkheid van kinderen groter wordt. Zodat een kind als het volwassen is zelf verantwoordelijk is en kan zijn voor het eigen gedrag en de eigen keuzes en voor de consequenties die voortvloeien uit die keuzes.

Dit geldt natuurlijk ook voor het opvoeden van hoogbegaafde kinderen. Zij hebben ook behoefte aan volwassenen die hen op weg helpen om hun eigen verantwoordelijkheid zo goed mogelijk te leren hanteren, al zijn ze nog zo slim en op jonge leeftijd al geneigd zelfstandig te werk te willen gaan.

Ik zal enkele vragen die ik van ouders gekregen heb gebruiken om naar de problematiek rondom deze verschuivende verantwoordelijkheid te kijken.

Vragen

• De ouders van Marijke staan voor de keuze hun dochter van 8 jaar een klas over te laten slaan. De school stelt dit voor.


• Andere ouders vragen zich af of zij voor hun zoon Stijn van 9 jaar een andere school zullen zoeken die meer ervaring heeft met hoogbegaafdheid.

De ouders van deze twee kinderen vinden dat de kinderen de uiteindelijke beslissing zelf mogen nemen omdat het besluit zo ingrijpend is voor hen, speciaal met betrekking tot vriend(innet)jes die zij hebben in de huidige klas of school en omdat Stijn verder zal moeten fietsen als hij naar een andere school gaat.

Positief en ruimdenkend ?

Dit alles klinkt heel positief en erg ruimdenkend. Maar toch is het volgens mij de moeite waard om hier eens wat uitgebreider naar te kijken.

Een klas overslaan of een andere school zoeken zijn toch wel erg belangrijke zaken. Dat beslis je niet zomaar even.
Ouders zullen natuurlijk in eerste instantie rekening moeten houden met de argumenten en gevoelens van hun kind en deze als heel belangrijk meenemen bij hun beslissing.
Verder zullen zij zich in overleg met de betreffende school en leerkrachten, goed moeten oriënteren en de voor- en de nadelen goed overwegen voordat zij beslissen.
Bovendien zullen zij zich moeten realiseren dat zij bij beslissing soms risico's moeten nemen en de verantwoordelijkheid voor die risico's zeker niet bij een kind van 8 jaar mogen leggen.

Voor een jongere van 14 of 15 jaar vind ik zelfs de verantwoordelijkheid te groot.
Want ik ga er toch ook vanuit dat ouders van slimme kinderen meer levenservaring hebben dan hun kinderen en dat zij deze hard nodig zullen hebben bij het zoeken en afwegen van alternatieve mogelijkheden.
Ouders kunnen hun kind dus niet opzadelen met verantwoordelijkheden die het niet kan dragen eenvoudigweg omdat het veel minder de consequenties kan overzien dan volwassenen en minder mogelijkheden heeft om zich goed te oriënteren en alternatieven mogelijkheden tegen elkaar af te wegen.
Soms is verder fietsen helemaal geen probleem of kan dit ondervangen worden door met de bus te gaan. Voor pubers kan het wel eens goed zijn om eens lekker uit te waaien van school naar huis ook al ziet de betrokken jongere het in eerste instantie niet zo zitten.

Tenslotte doen ouders er ook goed aan zich te realiseren dat ze zelf, ook na een klas overslaan of naar een andere school gaan, de hoofd- en eindverantwoordelijken blijven. Zij kunnen natuurlijk niet, als het niet goed uitpakt tegen hun kind zeggen: "Eigen schuld ............ enz."

Conclusie

Bovenstaande voorbeelden laten zien, dat over verschuivende verantwoordelijkheid van volwassenen naar kinderen of jongeren niet zomaar een eenduidig advies te geven is. Wanneer en hoe verantwoordelijkheid kan/moet verschuiven is van kind tot kind en situatie tot situatie verschillend.
Ik vind het wel van belang, dat volwassenen zich ervan bewust zijn dat zij een actieve rol hebben te spelen bij die verschuiving, uiteraard in goed overleg met het kind of de jongere. Zo'n overleg zal er soms ook aan bijdragen dat je als volwassene een situatie anders gaat zien en dat je samen tot een andere verdeling van de verantwoordelijkheden komt.