Verrijking

Dini van den Heuvel

Versnelling, een klas overslaan en/of lesstof indikken komt meestal slechts gedeeltelijke tegemoet aan de behoeften en mogelijkheden van hoogbegaafde kinderen. Versnelling zal daarom aangevuld moeten worden, hand in hand moeten gaan, met verbreding, verdieping en verrijking. Om niet verzeild te raken in een discussie over woorden gebruik ik in dit artikel voor deze aanvullingen de term verrijking.

Voor het leerproces van kinderen is het noodzakelijk dat zij in hun omgeving voldoende uitdagingen vinden die hen motiveren om nieuwe dingen te leren. Hoogbegaafde kinderen, die heel leergierig zijn en snel leren, hebben behoefte aan een extra rijke omgeving, zowel thuis als op school. In dit stukje aandacht voor de verschillende manieren waarop hoogbegaafde kinderen verrijking aangeboden kunnen krijgen en waaraan deze verrijking moet voldoen.

Wanneer is iets verrijking?

Het is van belang dat de verrijking zoals die in praktijk gebracht wordt ook echt de naam "verrijking voor hoogbegaafden" mag hebben. Om allerlei redenen is dit soms arbitrair. Als een school de grens voor hoogbegaafdheid legt bij leerlingen die behoren tot de 10% best scorende op een IQ test, is de kans groot dat hoogbegaafden, die bij de 2% best scorende horen, niet aan hun trekken komen. Voor deze laatste leerlingen is het niet voldoende om de lesstof gewoon wat moeilijker te maken. Zij maken zich immers ook op een andere manier kennis eigen en dat is niet terug te vinden in die lesstof of lesmethode.

Scholen die verrijking aanbieden voor hoogbegaafde leerlingen en daarvoor lesstof en materialen gebruiken die ontwikkeld zijn voor de mogelijkheden van de 10% tot 15% beste leerlingen van de groep moeten er dus niet van staan te kijken dat hoogbegaafden met deze verrijking niet aan hun trekken komen. En dat daardoor ook de communicatie tussen school en ouders danig verstoord kan raken.gewoon omdat het begrip “verrijking” te algemeen gebruikt wordt.

Misverstand over "op elkaars stoel" gaan zitten

Ouders en leerkrachten kunnen naar hartelust elkaar op ideeën brengen zonder dat zij op "elkaars stoel gaan zitten". Opleidingen van leerkrachten zijn nog nauwelijks bezig met verrijking voor hoogbegaafden. Ouders zullen niet moeten aarzelen om hun kennis en ervaring te delen met de leerkrachten van hun kind. Zij kunnen hen attent maken op de mogelijkheden die bij hun kind passen en die zij zelf ontdekt hebben. Positieve ervaringen vanuit het verleden werpen nog steeds hun vruchten af, hierover een volgende keer meer.

Leerkrachten die op zoek zijn naar verrijking doen er goed aan om niet alleen informatie in te winnen bij OBD en SLO. Ze zouden goed moeten kijken en luisteren naar het kind en de ouders kunnen vragen naar speciale interesses of onderwerpen waar het door geboeid wordt. Ook kunnen ze hen vragen of zij suggesties hebben over hoe verrijking er uit zou kunnen zien of waar meer informatie of materiaal te vinden is. Ouders hebben sowieso informatie over hun kind, maar zij zijn meestal ook graag bereid verder op zoek te gaan.

Gemiste kans

Volgens mij missen ouders en/of een oudervereniging een kans als zij hun kennis en ervaring niet gebruiken om de mogelijkheden van het onderwijs beter bij de behoeften van het eigen kind, of bij hoogbegaafde kinderen in het algemeen, aan te laten sluiten. Het is toch onbegrijpelijk dat we onder het mom van:"we moeten er zeker voor zorgen dat we niet op de stoel van het onderwijs gaan zitten" als ouder of als oudervereniging kinderen laten verkommeren. Terwijl er met gewoon volwassen gedrag van ouders en leerkrachten een betere leeromgeving voor hoogbegaafden te creëren is.

Hoe kunnen ouders en leerkrachten zorgen voor verrijking?

Er zijn allerlei manieren denkbaar. Omdat er veel verschillen bestaan tussen hoogbegaafde kinderen onderling, is één methode voor verrijking zeker niet de oplossing. Hoogbegaafde kinderen hebben weliswaar gemeenschappelijk dat ze leergierig zijn en snel leren. Voor de rest hebben zij echter hun eigen persoonlijkheid en interesse. Een bepaalde vorm van verrijking kan bij een kind heel goed voldoen terwijl een ander kind er weinig enthousiast over is, louter en alleen omdat dat kind andere interessen heeft. Dus ouders en leerkrachten die verrijking overwegen, doen er goed aan verschillende mogelijkheden te bekijken.

Voordat volwassenen besluiten wat ze als verrijking zullen aanbieden is het zaak dat ze goed naar het kind kijken en luisteren, zodat ze in kunnen schatten wat de meeste kans van slagen heeft. Zij voorkomen daardoor teleurstelling voor het kind en voor zichzelf.

Verder is het van belang dat de verrijking noch door het kind noch door de volwassenen als vrijblijvend wordt gezien. Het is een onderdeel van een leerproces waar begeleiding bij nodig is en dat meetelt bij de beoordeling van het kind en vermeldt wordt op het rapport.

Ook is het niet de bedoeling verrijking pas aan te bieden als alle herhalingsopdrachten zonder fouten gemaakt zijn. Gelukkig is het overigens over het algemeen wel bekend dat reguliere lesmethoden voor hoogbegaafde kinderen teveel herhalingsoefeningen bevatten. Ze hebben een goed geheugen en niet zoveel herhaling nodig als hun leeftijdgenootjes, voor wie de lesmethoden ontwikkeld zijn.

Nog iets voor volwassenen om alert op te zijn: benader verrijking voor een kind vanuit een positieve invalshoek. Als ouder of leerkracht zou u toch ook niet gemotiveerd blijven als u in de tijd die overblijft juist die dingen moet gaan doen die u nog niet (zo) goed kunt. Een voorbeeld:

Een kleuter gaat al wat lezen en wil daar graag mee verder, maar ze kan haar veters nog niet zo goed strikken en is motorisch dus niet zo handig. Nu eerst maar veters strikken leren, dat lezen komt immers wel in groep 3. Verrijking zou volgens mij aangeboden kunnen worden door wat extraatjes op leesgebied en toch ook af en toe aandacht voor veters strikken en de motorische ontwikkeling. Het is zelfs de moeite waard om eens te bekijken of de motorische ontwikkeling met lezen te combineren is. Wat te denken van (bestaande)letters of woordjes uit laten knippen, bij plaatjes laten plakken of er zinnetjes en er zelfs verhaaltjes van laten maken. Een benadering waarbij zowel de motorische ontwikkeling als lezen, creativiteit en fantasie aan bod (kunnen) komen.

Dit is een voorbeeld uit de kleuterklas, maar ik denk dat ouders en leerkrachten dit voorbeeld zonder enige moeite aan kunnen vullen voor de rest van de basisschool of voor het voortgezet onderwijs.

Welke soorten verrijking zijn er zoal?

Verrijking kan aansluiten bij "schoolse" vakken zoals taal en rekenen, maar de intellectuele ontwikkeling van (hoogbegaafde) kinderen beperkt zich niet tot leren lezen en rekenen. In de brochure Een hoogbegaafd kind in de klas staat onder het kopje: Verdieping en verbreding het volgende: "Door het spelen met puzzels, blokken en allerlei constructiematerialen ontwikkelen zij probleemoplossende vaardigheden en inzicht. Bij het spelen in de zandbak en bij het spelen met klei en verf doen zij ontdekkingen over de materialen en de mogelijkheden die deze zaken bieden (Vereniging voor Openbaar Onderwijs (VOO), 2000, blz. 13). Dus de mogelijkheden om via verrijking bij de intellectuele ontwikkeling aan te sluiten beperken zich niet tot taal en rekenen.

Alleen aandacht voor de intellectuele ontwikkeling is ook te beperkt. Aandacht voor de motorische, sociale en emotionele ontwikkeling, en voor de ontwikkeling van creativiteit en fantasie is net zo belangrijk. Speelgoed en lesmateriaal kunnen bijvoorbeeld gekozen worden als verrijking omdat deze inspelen op de fijne of de grove motoriek of mogelijkheden biedt voor fantasie of creativiteit. Verder is er speelgoed of materiaal voor binnen, voor buiten, om alleen te spelen of samen met anderen. Keuze genoeg om verrijking aan te bieden en tegelijkertijd voor variatie te zorgen. Suggesties met betrekking bovenstaande punten zijn te vinden in: De Speelwijzer

Meer suggesties voor verrijking:

Informeer eens bij Schoolbegeleidingsdienst.

Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) in Enschede is met verrijking voor basisscholen bezig. Zie www.infohoogbegaafd.nl of www.leermiddelenplein.nl

Stichting Vierkant voor Wiskunde heeft Wiskundeschriften en Doe-boekjes voor basis- en voortgezet onderwijs ontwikkeld.

In verschillende boeken zijn suggesties te vinden o.a. in:

Met kleuters onderweg door R. Decraene en P. Coppens.
Uitg. Thieme Zutphen 1994. ISBN 90-03-43041-9.

Onderwijs aan hoogbegaafde kinderen door T. Mooij (red.).
Lijst met verrijking per vak. Uitg.Coutinho, Muiderberg 1991. ISBN 9062838332

Hoogbegaafde kinderen kunnen meer door S. Drent.
Uitg. Ajodakt, Voorschoten 1998. ISBN 9074080464.

Begaafde kinderen op de basisschool door P.Span en J. Nelissen.
Uitg. Bekadidact, Baarn 1999. ISBN 9026223281.
Hierin wordt o.a. het Bolleboosproject beschreven, een wiskundeproject voor de basisschool.

Voortgezet onderwijs

Het Stedelijk Gymnasium in Nijmegen werkt al jaren met een "draaideur"programma om leerlingen, die meer kunnen/willen, verrijking aan te bieden.

Er zijn verschillende VWO scholen die een VWO+ programma hebben voor leerlingen die meer willen. O.a Het Hondsrugcollege in Emmen.

Er zijn VWO scholen die tweetalig onderwijs in hun pakket hebben, dit kan ook een verrijking zijn.

Bij het Dalton-Vattel college in Voorburg kunnen leerlingen de zg. Dalton-uren gebruiken voor verrijking.

Christelijk Pedagogisch Studiecentrum (CPS) in Amersfoort weet wat er in het VWO zoal mogelijk is en gedaan wordt. Ga daarvoor naar www.infohoogbegaafd.nl, of naar www.leermiddelenplein.nl

Tenslotte, hebt u aanvullingen op bovenstaande tekst, of andere suggesties voor verrijking stuur een email naar: dini.vdh@planet.nl.