Vechtrelaties

Als kinderen zich tegen volwassenen afzetten;
verklaringen en oplossingen.

Dini van den Heuvel

Vechtrelaties
Door M. Jørgensen en P. Schreiner
Uitgeverij A.Donker BV,
Rotterdam 1992
ISBN 9061003717, 153 blz.

Tijdens een gesprek aan de Pharostelefoon maakte een moeder mij attent op het boek "Vechtrelaties" van twee Deense psychologen. Volgens haar was de relatie die in het boek centraal staat goed herkenbaar voor ouders van hoogbegaafde kinderen en ook voor leerkrachten van deze kinderen. Het gesprek met haar maakte me nieuwsgierig. Ik heb destijds het boek gelezen en herkende er inderdaad veel in, zowel met betrekking tot mijn eigen manier van omgaan met onze kinderen als met betrekking tot de moeilijkheden die zij met enkele leerkrachten gehad hebben.

Ook gaan de auteurs van het boek ervan uit, dat een van de voorwaarden, om als volwassene in een vechtrelatie terecht te komen is, dat je te maken hebt met levendige kinderen, dus kinderen met veel energie. Hoogbegaafde kinderen horen zeker tot die groep. Een andere reden om in het kort iets te vertellen over de inhoud van het boek.

Een vechtrelatie, wat is dat ?

Alle ouders en leerkrachten kunnen erover meepraten: de hevige ruzies met kinderen over onbelangrijke en belangrijke zaken. Ze lijken onafscheidelijk te horen bij het opvoeden van kinderen en zijn dus niet iets om je veel zorgen over te maken. Het wordt pas problematisch als de tegenstellingen sterker worden. Als het gedrag van het kind wordt bepaald door weigering en agressie. Als er tussen kind en volwassene geleidelijk een omgangsvorm ontstaat waarbij kinderen zich tegen volwassenen afzetten en volwassenen het kind gaan beschouwen als een onoverkomelijke belasting, maar tegelijkertijd wel emotioneel betrokken blijven en zich verantwoordelijk voelen.

Saskia, 4 jaar oud, vraagt haar vader een spelletje te doen op het moment dat hij eten wil gaan koken. Vader zegt dat dat nu niet kan en hij gaat aardappels schillen. Saskia is teleurgesteld. Eerst wilde vader geen spelletje doen omdat hij boodschappen moest doen en nu weer niet omdat hij moet koken. Uit verveling zet zij de TV aan. Zij kan geen programma vinden dat haar interesseert dus zet ze de video aan. Zij is druk bezig de knoppen uit te proberen als vader uit de keuken komt. Hij zegt dat de video geen speelgoed is en dat zij daar af moet blijven. Zo ontdekt Saskia, dat gewoon vragen om een spelletje niets oplevert en dat je juist vrij snel aandacht krijgt als je iets doet wat niet mag. Een leer voor de volgende keer. Haar vader snapt er niets van. In plaats van dat Saskia ophoudt als ze straf krijgt, verzint ze steeds weer iets nieuws waarbij ze juist op straf kan rekenen. Zijn dochter is onhandelbaar.

Als deze manier van met elkaar omgaan niet doorbroken wordt, komen ze samen in een vicieuze cirkel terecht waarbij het kind op allerlei oneigenlijke manieren aandacht gaat vragen en de volwassene zich machteloos gaat voelen: een heel eenvoudig voorbeeld hoe een vechtrelatie kan ontstaan.

Oorzaken van een vechtrelatie

Uit het bovenstaande blijkt dat je niet zomaar in een vechtrelatie terecht komt. Er is altijd een kind en een voor dat kind belangrijke volwassene bij betrokken. Dit kan zowel een ouder als een leerkracht zijn. Een andere oorzaak van het ontstaan van een vechtrelatie is het verschil dat er bestaat tussen de behoeften van een kind en de mogelijkheden die de volwassene heeft om daar op in te spelen. Hierdoor worden zij beide kwetsbaar.

Volgens de auteurs van het boek heeft een kind drie belangrijke behoeften die bevredigd moeten worden :

behoefte aan wederzijds waarderend contact
behoefte om met de eigen mogelijkheden te experimenteren
behoefte om iets te betekenen, nodig te zijn in plaats van overbodig

Voor de bevrediging van deze behoeften is een kind afhankelijk van volwassenen en daardoor dus kwetsbaar. Behoeften van kind en volwassene komen niet altijd overeen. Er moeten soms keuzes gemaakt worden die kunnen ertoe leiden dat de behoefte van het kind niet bevredigd wordt. Kinderen met veel energie leggen zich daar niet bij neer en verklaren de oorlog. Ze verzinnen wel iets waardoor hun behoefte wel bevredigd wordt. Daarbij maken ze gebruik van de kwetsbaarheid van de volwassene. In het boek wordt daar ruim aandacht aan besteed. Ook komt aan de orde hoe die kwetsbaarheid verbonden is met bepaalde aspecten van de samenleving. Twee voorbeelden ter illustratie.

Schuldgevoelens:
Volwassenen hebben door werk enz. niet altijd tijd voor hun kind terwijl dat volgens psychologen en pedagogen noodzakelijk is. Het is goed zich dit te realiseren, keuzes te maken en de consequenties te aanvaarden. Gebeurt dit niet dan is de weg vrij voor het kind om er gebruik van te maken.

Reputatie als opvoeder:
In onze samenleving wordt van ouders en leerkrachten verwacht dat zij goede opvoeders zijn. Als je als kind bij familie, vrienden of in tram, bus of winkel iets doet wat je niet mag ben je dus van aandacht verzekerd. Onnodig te zeggen dat dit aspect ouders, maar zeker ook "beroepsopvoeders", heel kwetsbaar maakt in de omgang met kinderen die zich niet zondermeer neerleggen bij beslissingen die voor hen niet positief uitvallen.

Negatieve gevolgen van een vechtrelatie

Zowel voor kinderen als voor volwassenen heeft een vechtrelatie negatieve gevolgen. Er bestaat een grote kans dat een kind alle energie gaat steken in het manipuleren van de volwassenen in plaats van in het bevredigen van de eigen behoeften. Bovendien leert een kind in zo'n relatie zichzelf slecht kennen, want het is er steeds mee bezig beter zicht te krijgen op de behoeften van de volwassenen en hoe je daar gebruik van kunt maken. Ook is het gevaar groot dat een kind, doordat het veel energie moet steken in de vechtrelatie, niet of nauwelijks ervaart dat er ook nog andere manieren zijn om met elkaar om te gaan.

Bij volwassenen die in een vechtrelatie terecht komen gebeurt het nog al eens dat zij, ongewild, een hekel aan het kind krijgen en op het kind gaan reageren alsof het vervelend, agressief, of destructief IS in plaats van zich zo gedraagt. Ook kunnen volwassenen flink gaan twijfelen aan hun eigenwaarde. Wat ben ik toch voor iemand, dat me dit overkomt ?

In het boek wordt uitgebreid op deze en andere negatieve gevolgen van de vechtrelatie ingegaan.

Vechtrelatie beëindigen

Om een vechtrelatie te kunnen beëindigen is het volgens de auteurs van het boek van groot belang dat volwassenen zich realiseren dat de probleemsituatie niet alleen te wijten is aan karaktertrekken van het kind, maar dat ook zijzelf wel degelijk invloed uitoefenen in de situatie.

Ook is het nodig dat volwassenen zich bewust worden van de eigen kwetsbaarheid en eens bekijken hoe ze minder kwetsbaar kunnen worden. Bijvoorbeeld door, met betrekking tot de eigen reputatie als opvoeder, je handelen niet te laten bepalen door wat anderen er van vinden of erover te zeggen hebben, maar door wat je zelf belangrijk vindt voor je kinderen.

Verder zul je als volwassene een andere relatie met het kind op moeten gaan bouwen. Een relatie waarbij beter op behoeften van kinderen, zoals door de auteurs beschreven, ingespeeld wordt. Je kunt het kind bijvoorbeeld aandacht geven, ook als het er niet uitdrukkelijk om vraagt. Ook is het het overwegen waard het kind de ruimte te geven om de eigen mogelijkheden te gebruiken. In plaats van verbieden om aan de video of TV te komen uitleggen hoe deze werken. Of het kind betrekken bij de dingen die geregeld moeten worden zodat het zich nodig voelt in plaats van overbodig. De vader van Saskia had kunnen voorstellen eerst samen voor het eten te gaan zorgen. Hierbij had hij Saskia de tafel kunnen laten dekken of groenten laten wassen.

Tot zover deze bespreking van het boek, waarin de auteurs aan de hand van concrete voorbeelden laten zien door welke motieven, gedragingen en handelingen, opvoeders en kinderen met elkaar in het strijdperk kunnen treden, welke gevolgen dat voor beide partijen heeft en - vooral - hoe vijanden weer gelijkwaardige partners kunnen worden.