De sociale en emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen.

Dini van den Heuvel

Naar aanleiding van recente vragen van enkele ouders en leerkrachten over de sociale en emotionele ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen besteed ik aandacht aan het onderwerp.

Hoogbegaafde kinderen hebben voor hun ontwikkeling begeleiding van volwassenen nodig die hen naast intellectuele uitdaging, veiligheid en ondersteuning bieden. Intellectuele uitdaging is nodig om met hun eigen mogelijkheden aan de slag te gaan. Veiligheid en ondersteuning zijn onmisbaar bij de ontdekkingstocht die de kinderen ondernemen om kennis te verwerven en zichzelf en anderen te leren kennen. Dat is, net als bij andere kinderen, zowel van belang voor de ontwikkeling van hun persoonlijkheid als voor hun leerprestaties.

Sociale ontwikkeling

Het is van belang dat hoogbegaafde kinderen zich, net als andere kinderen, sociaal kunnen ontwikkelen en met anderen om leren gaan. Dat hoogbegaafde kinderen minder behoeften hebben aan sociale contacten is een hardnekkig vooroordeel. Onder leeftijdgenoten gedragen zij zich inderdaad vaak wat op een afstand omdat zij zich sneller ontwikkelen en andere interesses hebben dan die leeftijdgenoten. Samen spelen is dus niet echt aantrekkelijk en begrip opbrengen voor elkaar gaat ook niet vanzelf. Van begeleiders vraagt dit extra alertheid.
Als hoogbegaafde kinderen echter met ontwikkelingsgelijken bij elkaar zijn, valt deze afstand weg en hebben zij gewone sociale contacten. Daarom is het heel belangrijk om hen in contact te brengen met leeftijdgenootjes van gelijke ontwikkeling. Voor hun sociale ontwikkeling zijn zowel ervaringen met deze kinderen als met anderen noodzakelijk.

Emotionele ontwikkeling

Ook bij hun emotionele ontwikkeling komen hoogbegaafde kinderen andere zaken tegen dan hun leeftijdgenoten. Kinderen die al op jonge leeftijd goed na kunnen denken, laten minder snel iets over zich heen komen. Door hun goede verstand en hun nieuwsgierigheid komen zij soms in situaties terecht waarvan zij, doordat het hen aan levenservaring ontbreekt, emotioneel in de war raken. Een goede manier om als begeleider hiermee om te gaan is de gevoelens van een hoogbegaafd kind niet te bagatelliseren maar er samen serieus over te praten en de ervaringen tot hanteerbare proporties terug te brengen.
Daarnaast is het van belang dat het kind ook leert genieten van allerlei ongecompliceerd plezier zoals samen lachen om verhaaltjes en films of samen liedjes zingen en versjes opzeggen. Ook vindt een kleine slimmerik, die zelf al kan lezen, het af en toe nog best fijn als een volwassene voorleest, want dan geniet je samen of vindt het samen griezelig.

Zelfbeeld

Veel hoogbegaafde kinderen denken veel vroeger dan leeftijdgenootjes na over zichzelf. Deze zelfreflectie zorgt er soms voor dat een kind, doordat het zo goed weet wat er allemaal verkeerd kan gaan, heel hoge eisen aan zichzelf stelt. En dit kan er dan weer toe leiden dat het kind geen of weinig prestaties meer laat zien omdat het zichzelf niet goed genoeg vindt. Gemiddeld begaafde leeftijdgenoten hebben hier veel minder last van. Op de eerste plaats vinden zij in hun directe omgeving wel kinderen van hun eigen leeftijd die prestaties leveren waarmee zij zich kunnen vergelijken. Bovendien denken zij op jonge leeftijd nog niet zoveel na over zichzelf en over wat anderen van hen verwachten.

Meer informatie

Mijn ervaring is dat behoefte aan meer uitgebreide informatie over bovenstaande onderwerpen zowel van belang is voor groepsleerkrachten in het basisonderwijs, docenten in het voortgezet onderwijs, IB'ers en begeleiders van plusklassen als voor medewerkers van consultatiebureaus, GGD's, schoolbegeleidingsdiensten, Jeugdzorg en schoolartsen.


Dini van den Heuvel
April 2009