Anders omgaan met verschillen.

Dini van den Heuvel

Onlangs heb ik enkele gesprekken gehad met ouders van hoogbegaafde kinderen die op de basisschool gedragsproblemen hadden. Deze ouders waren door de school doorgestuurd naar het RIAGG om te laten bekijken waardoor de gedragsproblemen werden veroorzaakt. Bij het ene kind dachten de leerkrachten aan ADHD bij het andere kind aan autisme, eventueel het syndroom van Asperger.

De kinderen waren getest met de WISC-test en hadden ook gesprekken met een psychiater. Hun IQ scores waren 146 en 152. De psychiaters van de twee verschillende RIAGG’s waar de ouders vanuit hun woonplaats terecht kwamen, constateerden dat het ene kind geen ADHD had en dat bij het andere kind geen sprake was van het syndroom van Asperger. Volgens de psychiaters hadden de gedragsproblemen te maken met het feit dat het huidige onderwijs veel te weinig rekening houdt met de behoeften en mogelijkheden van hoogbegaafde kinderen.

Voor de ouders gaven deze uitspraken wat meer duidelijkheid en toen ik met hen in contact kwam waren zij op zoek naar goede begeleiding voor hun kinderen.

Ander perspectief, andere diagnose en begeleiding

Ik vind de meningen van deze twee psychiaters heel positief. Dit omdat ik de laatste tijd vaak hoor dat er, ook door psychiaters, te gemakkelijk naar hoogbegaafdheid wordt gekeken vanuit het idee wat mankeren deze kinderen in plaats vanuit het idee deze kinderen hebben speciale behoeften en mogelijkheden

Vanuit het eerste perspectief wordt gediagnosticeerd en begeleiding in gang gezet die hoofdzakelijk gericht is op het gedrag van het kind dat moet veranderen. Terwijl men als men naar hoogbegaafdheid kijkt vanuit het tweede perspectief ook het functioneren van het onderwijs aan de orde moet stellen. Met name zal er gekeken moeten worden of het huidige onderwijs wel is toegerust om les te kunnen geven aan kinderen die hoogbegaafd zijn. Vervolgens zullen er besluiten genomen moeten worden om de situatie zodanig te veranderen dat het onderwijs echt iets te bieden heeft aan deze kinderen.

Volgens mij zet de laatste manier, inspelen op de behoeften en mogelijkheden van hoogbegaafde kinderen, meer zode aan de dijk om de geconstateerde problematiek, gedragsproblemen van deze kinderen in het onderwijs, effectiever aan te pakken. Te lang heeft men immers gedacht dat hoogbegaafde kinderen er vanzelf wel komen en dat zij geen last kunnen hebben van de manier waarop het onderwijs momenteel in elkaar steekt.

Te weinig is bekend of neemt men ervaringen serieus dat zodra hoogbegaafde kinderen (weer) zichzelf mogen zijn op school en hun zelfontwikkelingsdrang de ruimte krijgt, het goed met hen gaat en gedragsproblemen veelal ook verdwijnen.

Daarom pleit ik ervoor dat het onderwijs zich richt op het wegnemen van de oorzaken die de ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen blokkeren, in plaats van zich te richten op symptoom bestrijding zoals individuele hoogbegaafde kinderen naar therapie sturen. Of hen als hoogbegaafde leerlingen met gedragsproblemen naar het speciaal onderwijs te verwijzen en dat is, zoals in het PvdA manifest "Geen kind tussen wal en schip" * op pagina 18 aan de orde komt, natuurlijk ook geen oplossing.

Nog een andere invalshoek

De relatie hoogbegaafdheid en handicap kwam ook op 23 november 2005, tijdens de jaarlijkse uitwisselingsdag voor experts hoogbegaafdheid aan de orde. Deze uitwisselingsdag wordt een maal per jaar georganiseerd door het Landelijke Informatiepunt Hoogbegaafdheid** van het Ministerie van Onderwijs. Binnen dit landelijk informatiepunt houdt de Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) zich bezig met hoogbegaafdheid binnen het basisonderwijs en het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum (CPS) met hoogbegaafdheid in het voortgezet onderwijs.

Tijdens de presentatie: Hoogbegaafdheid en stoornissen in het autistische spectrum werd hoogbegaafdheid ook hier voor mij te gemakkelijk aan een handicap gekoppeld. Gelukkig bleek ik niet de enige te zijn die er zo over dacht. Vanuit de zaal kwamen er vele reacties onder andere: "Zoals jij het in je presentatie brengt zou je bijna gaan denken dat alle "nerds" een autistische handicap hebben".

Terugkijkend op die bijeenkomst was ik heel blij met die reactie uit de zaal. De relatie hoogbegaafdheid en autisme/syndroom van Asperger kan immers ook vanuit een heel andere invalshoek bekeken worden zoals blijkt uit een artikel uit "De ingenieur" van september 2002***.

In dit artikel staat beschreven dat volgens de neuroloog Kirk Wilhelmsen - die over zichzelf en zijn zoon zegt dat ze beiden een stoornis hebben 'ergens in dat enorme autistische spectrum' – uitspraken over begaafdheid en autisme de essentie raken van het meest ingewikkelde vraagstuk dat autisme oproept voor de samenleving. Het kan heel goed zo zijn dat mensen met autisme inderdaad anders zijn dan 'normale' mensen, zo meent hij, en dat het juist die verschillen zijn die hen onmisbaar maken voor de voortdurende evolutie van het menselijk ras. 'Als we de genen voor autisme zouden kunnen uitbannen en dit ook zouden doen, dan is er geen peil op te trekken wat hiervan de gevolgen zijn', zegt Wilhelmsen.

Een van de eersten die deze verscheidenheid op waarde wist te schatten was Asperger zelf. Door zijn rapporten wist hij zijn patiëntjes te beschermen, terwijl de nazi’s alle zogenaamde 'geestelijk gestoorden' naar de kampen afvoerden. 'Alles wijst erop', zo stelde hij, 'dat voor succes in de wetenschap en de kunst een vleugje autisme vereist is'

Ik was dan ook zeer verheugd toen ik van de ouders waarmee ik dit artikel begon hoorde, dat zij terecht waren gekomen bij psychiaters die aangaven dat gedragsproblemen van hoogbegaafde kinderen niet zomaar toe te schrijven zijn aan "iets" wat een kind nog naast hoogbegaafdheid mankeert. Maar dat het onderwijs beter toegerust moet worden om kinderen goed te begeleiden die gewoon hoogbegaafd zijn, en daardoor anders in het leven staan.

Voor meer info:

*Het manifest van de PvdA is te vinden bij: Geen kind tussen wal en schip.

** Informatie van het Landelijk Informatiepunt Hoogbegaafdheid voor primair en voortgezet onderwijs kunt u vinden op: Stichting Leerplanontwikkeling Onderwijs. (SLO)

*** Bij: "Geniaal Gestoord, het syndroom van Asperger komt erg vaak voor in Silicon Valley" kunt u het gehele artikel uit het blad “De Ingenieur” van september 2002 lezen.

Dini van den Heuvel
Februari 2006